Zabezpieczenie majątkowe w procesie cywilnym – kiedy i jak je stosować?

Postępowanie Zabezpieczające w Sprawach Cywilnych

Postępowanie zabezpieczające jest istotnym instrumentem prawnym, który pozwala na ochronę praw strony w trakcie postępowania cywilnego. Jego celem jest zapewnienie wykonania przyszłego orzeczenia sądowego lub ułatwienie realizacji roszczeń, zanim zapadnie ostateczna decyzja w sprawie. Czym dokładnie jest postępowanie zabezpieczające? Kiedy i w jaki sposób można z niego skorzystać? W tym artykule wyjaśniamy wszystkie kluczowe aspekty tego typu postępowania.

Co to jest postępowanie zabezpieczające?

Postępowanie zabezpieczające jest rodzajem postępowania incydentalnego, które odbywa się równolegle z głównym postępowaniem cywilnym. Jego zadaniem jest udzielenie ochrony stronie, która wnosi wniosek o zabezpieczenie swojego roszczenia. W praktyce postępowanie to może dotyczyć zarówno spraw mających na celu zabezpieczenie roszczeń pieniężnych, jak i roszczeń niepieniężnych.

Kiedy można uzyskać zabezpieczenie roszczenia?

Zabezpieczenie roszczenia może być udzielone zarówno przed rozpoczęciem postępowania, jak i w jego trakcie. Jednakże, w przypadku, gdy w rękach strony znajduje się już tytuł wykonawczy, zabezpieczenie może być udzielone tylko w celu zabezpieczenia roszczenia, którego termin spełnienia jeszcze nie nadszedł.

Kto może ubiegać się o zabezpieczenie?

O udzielenie zabezpieczenia może wystąpić każda strona postępowania, która uprawdopodobni swoje roszczenie oraz wykaże interes prawny w jego zabezpieczeniu. Interes prawny polega na tym, że brak zabezpieczenia mogłoby poważnie utrudnić lub uniemożliwić wykonanie orzeczenia sądowego w przyszłości. Uprawdopodobnienie roszczenia nie wymaga przedstawienia niepodważalnych dowodów – wystarczy wykazać, że istnieje prawdopodobieństwo, iż roszczenie jest zasadne.

Czym jest uprawdopodobnienie roszczenia?

W zakresie przesłanki uprawdopodobnienia roszczenia strona domagająca się udzielenia zabezpieczenia musi wykazać, że w konkretnych okolicznościach faktycznych przysługuje jej roszczenie podlegające ochronie prawnej. Uprawdopodobnienie może nastąpić w każdy możliwy sposób. Strona lub uczestnik postępowania powinien przedstawić i uzasadnić twierdzenia stanowiące podstawę dochodzonego roszczenia.

Uprawdopodobnienie odnosi się do okoliczności faktycznych, ale również do podstawy prawnej roszczenia, która powinna być prawdopodobna również w tym znaczeniu, że dochodzone roszczenie znajduje podstawę normatywną.

W toku postępowania zabezpieczającego nie jest wymagane przedstawienie niepodważalnych dowodów, a definitywne wykazanie przez uprawnionego roszczenia jest przedmiotem postępowania rozpoznawczego.

Roszczenie na etapie postępowania zabezpieczającego jest uprawdopodobnione, jeżeli istnieje na pierwszy rzut oka. Uprawdopodobnienie roszczenia oznacza, że przysługuje ono uprawnionemu na podstawie przytoczonych przez niego twierdzeń faktycznych popartych dowodami lub środkami niebędącymi dowodami w rozumieniu przepisów kpc.

Jakie są cele postępowania zabezpieczającego?

Głównym celem postępowania zabezpieczającego jest zapewnienie wykonania przyszłego orzeczenia sądowego, a także ułatwienie dochodzenia roszczeń w postępowaniu egzekucyjnym. Może także umożliwić tymczasowe zaspokojenie roszczenia, zwłaszcza w sprawach o alimenty, lub zabezpieczyć roszczenia w sprawach, które nie podlegają wykonaniu w postępowaniu egzekucyjnym.

Rodzaje zabezpieczeń

W polskim systemie prawnym wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje zabezpieczeń:

1. Zabezpieczenie konserwacyjne – ma na celu utrwalenie istniejącego stanu prawnego i faktycznego, aby umożliwić późniejsze wykonanie orzeczenia, np. zakaz zbywania nieruchomości.
2. Zabezpieczenie nowacyjne – zmienia istniejący stan faktyczny lub prawny, kształtując stosunki między stronami na czas postępowania, np. zobowiązanie do płacenia alimentów.
3. Zabezpieczenie antycypacyjne – prowadzi do zaspokojenia roszczenia przed wydaniem orzeczenia, np. poprzez przekazywanie dochodów z zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem.

Wniosek o zabezpieczenie i granice zabezpieczenia

Udzielone przez sąd zabezpieczenie roszczenia nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Z reguły zabezpieczenie udzielane jest na wniosek. Zabezpieczenie może zostać udzielone przez sąd z urzędu w wypadkach, w których postępowanie może być wszczęte z urzędu.

W przypadku złożenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania sąd, udzielając zabezpieczenia, wyznacza termin, w którym pismo wszczynające postępowanie powinno być wniesione pod rygorem upadku zabezpieczenia. Zabezpieczenie upada również, jeżeli uprawniony nie wystąpił we wszczętym postępowaniu w sprawie o całość roszczenia lub wystąpił o roszczenia inne niż to, które zostało zabezpieczone. Termin do wniesienia pisma wszczynającego postępowanie nie może przekraczać dwóch tygodni.

W razie prawomocnego zwrotu albo odrzucenia pozwu lub wniosku, oddalenia powództwa lub wniosku albo umorzenia postępowania, zabezpieczenie upada.

Jaki sąd jest właściwy do udzielenia zabezpieczenia?

Do udzielenia zabezpieczenia właściwy jest sąd, do którego właściwości należy rozpoznanie sprawy w pierwszej instancji. Jeżeli nie można ustalić takiego sądu, właściwy jest sąd, w którego okręgu ma być wykonane postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, a z braku tej podstawy lub w przypadku, w którym postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia miałoby być wykonane w okręgach różnych sądów – sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia zgłoszony w toku postępowania rozpoznaje sąd tej instancji, w której toczy się postępowanie, z wyjątkiem przypadku, gdy sądem tym jest Sąd Najwyższy, wówczas o zabezpieczeniu orzeka sąd pierwszej instancji.

Jakie wymogi formalne powinien spełniać wniosek o udzielenie zabezpieczenia?

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia powinien odpowiadać wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, a nadto zawierać:

1. wskazanie sposobu zabezpieczenia, a w sprawach o roszczenie pieniężne także wskazanie sumy zabezpieczenia;
2. uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek.

Jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia złożono przed wszczęciem postępowania, należy nadto zwięźle przedstawić przedmiot sprawy.

W jakim terminie i w jakich granicach sąd rozpoznaje wniosek o udzielenie zabezpieczenia?

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega rozpoznaniu bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do sądu. Jeżeli ustawa przewiduje rozpoznanie wniosku na rozprawie, należy ją wyznaczyć tak, aby rozprawa mogła odbyć się w terminie miesięcznym od dnia wpływu wniosku – taka sytuacja ma miejsce w przypadku wniosku o udzielenie zabezpieczenia kontaktów lub pieczy nad małoletnimi dziećmi, chyba że zachodzi wypadek niecierpiący zwłoki.

Sąd rozpoznaje wniosek o udzielenie zabezpieczenia w jego granicach, biorąc za podstawę orzeczenia materiał zebrany w sprawie. Przekroczenie granic rozpoznania wniosku stanowi podstawę do wzruszenia postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia.

Czy postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia podlega zaskarżeniu?

Na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia przysługuje zażalenie, które rozpoznaje sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, w składzie trzech sędziów. Sąd rozpoznający zażalenie może uchylić zaskarżone postanowienie wyłącznie, kiedy zachodzi nieważność postępowania.

Sposób zabezpieczenia

Dokonując wyboru sposobu zabezpieczenia, sąd uwzględnia interesy stron lub uczestników postępowania w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną, a obowiązanego nie obciążać ponad potrzebę.

Przepisy kpc wskazują następujące sposoby zabezpieczenia roszczeń pieniężnych:

1. zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego;
2. ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła bądź uległa zniszczeniu;
3. ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu;
4. obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową;
5. obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską;
6. ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa bądź jego częścią, bądź częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego.

Przepisy kpc wskazują, że w przypadku roszczeń niepieniężnych sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych dla zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. W szczególności w takim wypadku może:

1. unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania,
2. ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem,
3. zawiesić postępowanie egzekucyjne lub inne postępowanie zmierzające do wykonania orzeczenia,
4. uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem,
5. nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze.

Udzielając zabezpieczenia przez uregulowanie stosunków na czas trwania postępowania, sposobów kontaktów z dzieckiem, sposobu roztoczenia pieczy nad małoletnim dzieckiem w ten sposób, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach, sąd może na wniosek uprawnionego zagrozić obowiązanemu nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego na wypadek naruszenia obowiązków określonych w tym postanowieniu.

Opłaty od wniosku o udzielenie zabezpieczenia

Wniosek o udzielenie, zabezpieczenia roszczenia podlega stałej opłacie w kwocie 100 zł, przy czym nie pobiera się opłat od wniosku o udzielenie zabezpieczenia zgłoszonego w piśmie rozpoczynającym postępowanie.

10 Najczęstszych Pytań o Postępowanie Zabezpieczające w Sprawach Cywilnych

1. Czym jest postępowanie zabezpieczające? Jest to postępowanie, które ma na celu ochronę roszczenia strony w trakcie postępowania cywilnego, zanim zapadnie ostateczna decyzja sądu.
2. Kiedy można ubiegać się o zabezpieczenie roszczenia? Można o nie wnioskować zarówno przed rozpoczęciem postępowania, jak i w jego trakcie, pod warunkiem uprawdopodobnienia roszczenia.
3. Co oznacza „uprawdopodobnienie roszczenia”? Strona musi wykazać, że roszczenie jest prawdopodobne na podstawie okoliczności faktycznych i prawnych, bez konieczności przedstawiania niepodważalnych dowodów.
4. Kto może wystąpić o zabezpieczenie roszczenia? O zabezpieczenie mogą ubiegać się strony postępowania, które uprawdopodobnią swoje roszczenie i wykażą interes prawny w zabezpieczeniu.
5. Jakie są cele postępowania zabezpieczającego? Celem jest zapewnienie wykonania orzeczenia sądowego, ułatwienie dochodzenia roszczeń oraz, w niektórych przypadkach, tymczasowe zaspokojenie roszczeń.
6. Jakie są rodzaje zabezpieczeń? Są to: konserwacyjne, nowacyjne i antycypacyjne, w zależności od tego, czy zabezpieczenie zmienia stan prawny, utrwala go, czy prowadzi do zaspokojenia roszczenia przed wydaniem wyroku.
7. Czy można ubiegać się o zabezpieczenie przed wszczęciem postępowania? Tak, możliwe jest złożenie wniosku o zabezpieczenie przed rozpoczęciem postępowania.
8. W jaki sposób składa się wniosek o zabezpieczenie? Wniosek powinien spełniać wymogi pisma procesowego, zawierać wskazanie sposobu zabezpieczenia oraz uprawdopodobnienie roszczenia.
9. Jaki sąd rozpoznaje wniosek o zabezpieczenie? Wniosek rozpoznaje sąd, który będzie właściwy do rozpoznania sprawy głównej, a jeśli postępowanie jeszcze się nie rozpoczęło – sąd właściwy miejscowo.
10. Jakie są opłaty związane z wnioskiem o zabezpieczenie? Wniosek o zabezpieczenie podlega opłacie 100 zł, chyba że jest złożony razem z pismem rozpoczynającym postępowanie.