Kontakty z dzieckiem po rozwodzie – jak je uregulować i co zrobić, gdy drugi rodzic nie współpracuje?

Rozwód to zawsze trudne i emocjonalne doświadczenie – nie tylko dla małżonków, ale przede wszystkim dla dzieci. Nawet gdy związek się kończy, rola rodziców trwa nadal, a utrzymywanie kontaktu z obojgiem opiekunów ma ogromne znaczenie dla prawidłowego rozwoju emocjonalnego dziecka. Niestety, nie zawsze rozstanie przebiega w atmosferze porozumienia, a sprawy związane z kontaktami mogą stawać się źródłem konfliktów.

W niniejszym wpisie wyjaśnimy, czym w świetle prawa są kontakty z dzieckiem, jak można je uregulować po rozwodzie oraz co można zrobić, gdy drugi rodzic utrudnia ich wykonywanie. Podpowiemy również, jakie środki prawne przysługują w przypadku uporczywego łamania ustalonych zasad.

Spis treści:

• Czym są kontakty z dzieckiem w świetle prawa?
• Sposoby uregulowania kontaktów
• Jak wygląda postępowanie sądowe o ustalenie kontaktów?
• Co zrobić, gdy drugi rodzic utrudnia lub uniemożliwia kontakty?
• Utrudnianie kontaktów a odpowiedzialność karna
• Jak zabezpieczyć swoje prawa jako rodzic?

Czym są kontakty z dzieckiem w świetle prawa?

Kontakty z dzieckiem to pojęcie, które obejmuje zarówno osobisty kontakt z dzieckiem (np. spotkania, wspólne wyjścia, noclegi), jak i kontakt pośredni (np. rozmowy telefoniczne, wideorozmowy, korespondencję). Ich celem jest utrzymanie więzi emocjonalnej z rodzicem, z którym dziecko nie mieszka na co dzień.

W polskim prawie kwestię kontaktów reguluje przede wszystkim Kodeks rodzinny i opiekuńczy, który stanowi, że:

„Rodzice i dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów.” (art. 113 § 1 KRO)

Co istotne – prawo do kontaktów przysługuje niezależnie od tego, czy rodzic posiada pełnię władzy rodzicielskiej. Oznacza to, że nawet rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej może mieć prawo do spotykania się z dzieckiem, o ile sąd nie orzeknie inaczej.

Równocześnie należy rozróżnić kontakty z dzieckiem od władzy rodzicielskiej. Kontakty dotyczą samej relacji i możliwości bycia obecnym w życiu dziecka, natomiast władza rodzicielska odnosi się do prawa do decydowania o sprawach dziecka – takich jak edukacja, leczenie czy miejsce pobytu.

Kontakty mogą być ustalane w porozumieniu między rodzicami, zatwierdzone przez sąd lub narzucone przez sąd, jeśli porozumienie nie jest możliwe.

Sposoby uregulowania kontaktów

Uregulowanie kontaktów z dzieckiem po rozwodzie to kluczowy element zapewnienia mu stabilności emocjonalnej i poczucia bezpieczeństwa. Polskie prawo przewiduje kilka dróg, którymi można dojść do ustalenia zasad kontaktów – w zależności od tego, czy rodzice są w stanie porozumieć się między sobą, czy też konieczna jest interwencja sądu.

Porozumienie między rodzicami

Najlepszym i najbardziej pożądanym rozwiązaniem jest samodzielne ustalenie kontaktów przez rodziców – bez udziału sądu. Taki model opiera się na dobrej woli obu stron i działa najlepiej wtedy, gdy relacje po rozwodzie pozostają poprawne, a obie strony stawiają dobro dziecka na pierwszym miejscu.

Porozumienie powinno być jednak spisane i zawierać konkretne ustalenia:

• w jakie dni i godziny odbywają się spotkania,
• czy dziecko nocuje u drugiego rodzica,
• jak wyglądają kontakty w święta, wakacje czy ferie,
• w jaki sposób realizowany jest kontakt zdalny (telefoniczny, online).

Warto taki dokument przedłożyć do sądu z wnioskiem o jego zatwierdzenie – wówczas staje się on prawnie wiążący i podlega egzekucji.

Ugoda zawarta przed mediatorem

Gdy rodzice nie potrafią dojść do porozumienia samodzielnie, warto skorzystać z mediacji rodzinnej. W jej trakcie strony – przy wsparciu bezstronnego mediatora – próbują wypracować wspólne rozwiązanie.

Ugoda mediacyjna może następnie zostać zatwierdzona przez sąd, co nadaje jej moc orzeczenia sądowego. Mediacja ma tę zaletę, że pozwala uniknąć konfliktu w sali rozpraw, przyspiesza postępowanie i jest mniej obciążająca psychicznie dla wszystkich stron.

Ugoda zawarta przed sądem

Jeśli strony są skłonne współpracować, ale nie chcą korzystać z mediatora, mogą dojść do porozumienia już w trakcie rozprawy sądowej – i zawrzeć ugodę sądową. Wówczas sąd zatwierdza wypracowane warunki kontaktów w wyroku lub postanowieniu.

Orzeczenie sądu – gdy brak porozumienia

Gdy rodzice nie są w stanie dojść do żadnego porozumienia, każdy z nich może złożyć wniosek o uregulowanie kontaktów do sądu rejonowego – wydziału rodzinnego.

W takim przypadku to sąd – po wysłuchaniu stron, ewentualnym przesłuchaniu dziecka oraz zapoznaniu się z opinią OZSS (Opiniodawczy Zespół Sądowych Specjalistów) – decyduje o formie, częstotliwości i sposobie kontaktów.

Sąd może również zdecydować o kontaktach w obecności kuratora, jeśli uzna, że relacje między rodzicem a dzieckiem tego wymagają.

Jak wygląda postępowanie sądowe o ustalenie kontaktów?

Gdy rodzice nie mogą samodzielnie dojść do porozumienia w sprawie kontaktów z dzieckiem, konieczne może być złożenie do sądu wniosku o ich uregulowanie. Postępowanie to toczy się przed sądem rejonowym – wydziałem rodzinnym i nieletnich, właściwym ze względu na miejsce zamieszkania dziecka.

Gdzie i jak złożyć wniosek?

Wniosek o uregulowanie kontaktów z dzieckiem może złożyć każdy z rodziców. Pismo składa się w sądzie rejonowym i powinno zawierać:

• dane stron (rodziców i dziecka),
• dokładny opis proponowanych kontaktów (dni, godziny, miejsce spotkań, sposób transportu, podział świąt i wakacji itp.),
• uzasadnienie – dlaczego wniosek jest zasadny i zgodny z dobrem dziecka,
• załączniki (np. odpis aktu urodzenia dziecka, inne orzeczenia sądu, ewentualne dowody na trudności w kontaktach, korespondencję z drugim rodzicem).

Opłata od wniosku wynosi 100 zł, a jeśli sprawa dotyczy też egzekucji wcześniejszego orzeczenia, konieczne mogą być dodatkowe wnioski.

Możliwość wysłuchania dziecka

Sąd ma obowiązek brać pod uwagę dobro dziecka oraz jego zdanie, jeżeli wiek i stopień dojrzałości na to pozwalają (art. 576 § 2 KPC). W praktyce oznacza to, że dziecko może być wysłuchane w neutralnych warunkach, najczęściej w obecności psychologa lub sędziego.

Wysłuchanie nie jest przesłuchaniem – celem jest poznanie opinii i potrzeb dziecka, nie ocenianie jego lojalności wobec jednego z rodziców.

Opinia OZSS

W wielu przypadkach sąd zasięga opinii Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów (OZSS). To psycholodzy i pedagodzy, którzy po przeprowadzeniu rozmów z dzieckiem i rodzicami sporządzają opinię na temat relacji rodzinnych i potrzeb dziecka.

Opinia ta ma duże znaczenie w orzekaniu – może np. wskazywać, czy dziecko jest przywiązane do obojga rodziców, czy kontakty z jednym z nich powinny być ograniczone, czy wymagają obecności kuratora itp.

Możliwość kontaktów w obecności kuratora

Jeśli sąd uzna, że istnieje ryzyko zagrożenia dobra dziecka lub że rodzice nie potrafią się porozumieć, może orzec, że kontakty będą się odbywać w obecności kuratora sądowego. Takie rozwiązanie ma charakter tymczasowy i najczęściej stosowane jest w trudnych, konfliktowych sytuacjach.

Czas trwania postępowania

Postępowania rodzinne, choć z założenia powinny toczyć się sprawnie, mogą trwać od kilku miesięcy do nawet roku – zwłaszcza gdy strony składają dodatkowe wnioski dowodowe, sąd zasięga opinii biegłych lub występują silne konflikty.

Co zrobić, gdy drugi rodzic utrudnia lub uniemożliwia kontakty?

Niestety, nawet po prawomocnym uregulowaniu kontaktów przez sąd, w praktyce często zdarza się, że jeden z rodziców utrudnia lub uniemożliwia wykonywanie kontaktów. Może to przyjmować różne formy – od niewydawania dziecka, przez nagłe „choroby” przed spotkaniem, po zupełny brak reakcji na ustalenia sądu. W takich sytuacjach warto działać zdecydowanie, ale zgodnie z prawem.

1. Dokumentuj każde naruszenie

Zanim podejmiesz jakiekolwiek działania formalne, zbieraj dowody. Każde niewydanie dziecka, nieodpowiadanie na wiadomości, czy też otwarta odmowa realizacji kontaktów powinny być udokumentowane. Pomocne mogą być:

• wiadomości SMS, e-mail, komunikatory,
• świadkowie (np. osoby towarzyszące przy odbiorze dziecka),
• notatki służbowe sporządzone przez kuratora (jeśli kontakty były nadzorowane),
• nagrania lub zdjęcia (z zachowaniem zgodności z prawem).

2. Wniosek o zagrożenie nakazaniem zapłaty sumy pieniężnej – art. 598¹⁵ k.p.c.

Pierwszym formalnym krokiem w przypadku notorycznego łamania ustalonych zasad kontaktów jest złożenie wniosku o zagrożenie nakazaniem zapłaty sumy pieniężnej.

Wniosek ten składa się do sądu rejonowego, który wydał wcześniejsze postanowienie o kontaktach. Sąd – po rozpoznaniu sprawy – może zagrozić rodzicowi, który narusza obowiązki, że za każdy przypadek niewykonania lub niewłaściwego wykonania kontaktu będzie musiał zapłacić drugiemu rodzicowi określoną kwotę (np. 500 zł za każdy niewydany weekend).

3. Wniosek o nakazanie zapłaty sumy pieniężnej – art. 598¹⁶ k.p.c.

Jeśli sąd już wcześniej zagroził nałożeniem kary finansowej, a drugi rodzic mimo to nadal utrudnia kontakty, można złożyć kolejny wniosek – tym razem o nakazanie zapłaty konkretnej sumy.

Sąd, po ustaleniu, że doszło do naruszeń, może zasądzić łączną kwotę za niewykonane kontakty (np. 5 000 zł za 10 przypadków). To realny środek nacisku, który często motywuje rodziców do przestrzegania orzeczeń.

4. Zmiana orzeczenia sądu – gdy sytuacja się pogarsza

Jeśli problemy są długotrwałe i sytuacja nie poprawia się mimo działań prawnych, można rozważyć wniosek o zmianę postanowienia dotyczącego kontaktów.

Sąd – na wniosek zainteresowanego – może zmienić sposób realizowania kontaktów (np. wprowadzić nadzór kuratora, ograniczyć ich częstotliwość, ustalić inne miejsce spotkań), jeśli uzna, że będzie to lepiej służyć dobru dziecka.

Uwaga na emocje i prowokacje
W trakcie konfliktów niektórzy rodzice, sfrustrowani postępowaniem drugiej strony, sami zaczynają działać impulsywnie – np. zabierają dziecko „na siłę” lub grożą. Takie działania mogą tylko pogorszyć sytuację i obrócić się przeciwko Tobie – warto działać zawsze zgodnie z prawem i najlepiej pod okiem adwokata.

Utrudnianie kontaktów a odpowiedzialność karna

Rodzice często pytają, czy można pociągnąć drugiego rodzica do odpowiedzialności karnej za utrudnianie kontaktów z dzieckiem. Choć w polskim prawie brakuje jednoznacznego przepisu, który penalizowałby samo niewydawanie dziecka wbrew postanowieniu sądu, istnieją pewne możliwości działania na gruncie prawa karnego – choć są one ograniczone.

Czy utrudnianie kontaktów jest przestępstwem?

Utrudnianie kontaktów z dzieckiem nie jest wprost przestępstwem określonym w Kodeksie karnym. Oznacza to, że samo nierealizowanie orzeczonego kontaktu (np. niewydanie dziecka na weekend) nie podlega bezpośrednio karze więzienia ani grzywny z tytułu przestępstwa.

Art. 244 Kodeksu karnego – uporczywe niestosowanie się do orzeczeń sądu

W wyjątkowych przypadkach można rozważyć zastosowanie art. 244 k.k., który mówi:

„Kto nie stosuje się do orzeczenia sądu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”

Aby zastosować ten przepis, muszą być spełnione szczególne przesłanki:

• orzeczenie musi być prawomocne,
• musi istnieć wyraźne zobowiązanie do określonego działania (np. wydania dziecka w konkretnym terminie),
• musi występować uporczywość – czyli wielokrotne, świadome i celowe naruszanie orzeczenia,
• rodzic działający wbrew orzeczeniu musi mieć świadomość jego treści i obowiązku.

W praktyce prokuratorzy rzadko decydują się na ściganie takich czynów z urzędu – jednak możliwe jest złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, które prokuratura powinna rozpoznać.

Porwanie rodzicielskie – czy to możliwe?

W skrajnych sytuacjach, gdy rodzic zabiera dziecko wbrew postanowieniu sądu i ukrywa je lub nie pozwala na kontakt przez długi czas, może dojść do tzw. porwania rodzicielskiego. Choć nie jest to osobne przestępstwo, w takich przypadkach możliwe jest:

• złożenie wniosku o odebranie dziecka przez komornika (na podstawie orzeczenia sądu),
• złożenie zawiadomienia o narażeniu dziecka na szkodę (art. 210 § 1 k.k.).

Działania równoległe – skuteczniejsze niż postępowanie karne

W praktyce najskuteczniejszym środkiem ochrony kontaktów z dzieckiem są działania podejmowane w postępowaniu cywilnym, czyli:

• wniosek o zagrożenie nakazaniem zapłaty (art. 598¹⁵ k.p.c.),
• wniosek o nakazanie zapłaty (art. 598¹⁶ k.p.c.),
• wniosek o zmianę orzeczenia lub ograniczenie władzy rodzicielskiej.

Środki karne są raczej ostatecznością i sprawdzają się tylko w szczególnie drastycznych przypadkach.

Jak zabezpieczyć swoje prawa jako rodzic?

W sprawach rodzinnych emocje często biorą górę – a konflikty między rodzicami mogą nie tylko utrudniać codzienne funkcjonowanie, ale przede wszystkim negatywnie wpływać na dziecko. Dlatego tak ważne jest, aby rodzic, który spotyka się z problemami w realizacji kontaktów, działał rozważnie, zgodnie z przepisami prawa – i przy wsparciu odpowiednich osób.

Rola mediacji i wsparcia psychologicznego

W sytuacjach rodzinnych, zwłaszcza po rozwodzie, relacje między rodzicami bywają bardzo napięte. Pojawiają się silne emocje – złość, żal, bezsilność – które często uniemożliwiają konstruktywną rozmowę i wspólne podejmowanie decyzji dotyczących dziecka. W takich okolicznościach mediacja oraz wsparcie psychologiczne mogą odegrać kluczową rolę w odbudowie dialogu i poprawie relacji rodzicielskich.

Mediacja – czym jest i kiedy warto z niej skorzystać?

Mediacja to dobrowolna i poufna metoda rozwiązywania sporów, prowadzona przez bezstronnego mediatora – osobę specjalnie przeszkoloną w prowadzeniu trudnych rozmów. W odróżnieniu od rozprawy sądowej, mediacja ma mniej formalny charakter, a jej celem nie jest „wskazanie winnego”, lecz pomoc w osiągnięciu porozumienia z poszanowaniem potrzeb każdej ze stron – a przede wszystkim dobra dziecka.

Z mediacji warto skorzystać:

• gdy strony chcą uniknąć długiego i stresującego postępowania sądowego,
• gdy zależy im na elastycznych rozwiązaniach, których sąd nie zawsze może zaproponować,
• gdy istnieje choć minimalna gotowość do rozmowy – mediacja nie wymaga pełnej zgody, ale otwartości na próbę porozumienia.

Efektem mediacji może być ugodowe uregulowanie kontaktów z dzieckiem, które – po zatwierdzeniu przez sąd – nabiera mocy orzeczenia sądowego. Taka ugoda może zawierać konkretne ustalenia dotyczące np. świąt, wakacji, transportu dziecka, sposobu komunikacji itp.

Mediacja jest szczególnie zalecana, gdy w grę wchodzi dobro dziecka – które cierpi na skutek otwartego konfliktu i emocjonalnych napięć między rodzicami.

Wsparcie psychologiczne – nie oznaka słabości, lecz dojrzałości
W sprawach rodzinnych warto także skorzystać ze wsparcia psychologa – zarówno indywidualnie, jak i z dzieckiem. Psycholog może pomóc w:

• radzeniu sobie z emocjami po rozstaniu,
• lepszym rozumieniu potrzeb dziecka w sytuacji konfliktu rodzicielskiego,
• komunikacji między byłymi partnerami – często zaburzonej przez brak zaufania i narastające frustracje,
• przygotowaniu dziecka na zmiany wynikające z orzeczenia sądu (np. nowe formy kontaktów, obecność kuratora, zmiana miejsca spotkań).

Pomoc psychologiczna nie powinna być traktowana jako ostateczność czy „ostatnia deska ratunku”, ale jako narzędzie budujące odporność emocjonalną i wspierające zdrowe relacje rodzinne. Dla wielu rodziców to również okazja, by spojrzeć na sytuację z nowej perspektywy i zrozumieć, że konflikt między dorosłymi nie powinien obciążać dziecka.

Dla dobra dziecka warto także rozważyć udział w konsultacjach psychologicznych – zarówno samodzielnie, jak i z dzieckiem. Pomaga to zrozumieć emocje i potrzeby dziecka w trakcie rozwodu lub konfliktu.

Współpraca z adwokatem

W sprawach o kontakty z dzieckiem dobrze mieć po swojej stronie doświadczonego adwokata, który:

• przygotuje wniosek do sądu,
• pomoże zebrać dowody utrudniania kontaktów,
• będzie reprezentował Cię w sądzie i postępowaniach egzekucyjnych,
• zadba o to, by Twoje działania były skuteczne i zgodne z prawem.

Zbyt emocjonalne lub impulsywne decyzje mogą działać na Twoją niekorzyść – dlatego warto mieć kogoś, kto spojrzy na sprawę obiektywnie i z perspektywy dobra dziecka.

Znaczenie spokoju i dobra dziecka

W każdej sprawie dotyczącej kontaktów najważniejsze jest jedno: dobro dziecka. Sąd, mediatorzy, psycholodzy i prawnicy zawsze będą oceniać sytuację przez ten pryzmat.

Warto pamiętać, że dziecko – niezależnie od konfliktu między rodzicami – ma prawo kochać i utrzymywać kontakt z obojgiem z nich. Dzieci nie są „nagrodą” ani „kartą przetargową” w sporze – i to od postawy rodziców zależy, czy będą miały poczucie bezpieczeństwa po rozstaniu.

Podsumowanie

• Kontakty z dzieckiem to niezbywalne prawo i obowiązek każdego rodzica – niezależnie od tego, kto sprawuje władzę rodzicielską.
• Jeśli drugi rodzic utrudnia spotkania, warto dokumentować naruszenia i skorzystać z przewidzianych prawem środków – takich jak wniosek o zagrożenie zapłatą sumy pieniężnej.
• Sprawy o kontakty warto prowadzić ze wsparciem adwokata – nie tylko dla skuteczności, ale także dla ochrony dobra dziecka.
• W trudnych sytuacjach nie bój się korzystać z mediacji i pomocy psychologicznej – dla siebie i dziecka.